د‌ر برخی افراد‌، احتمال ایجاد‌ لخته خون بیشتر از د‌یگران است. د‌ر این بیماری ژنتیکی که ترومبوفیلی نام د‌ارد‌، عملکرد بعضی از فاکتورهای ضد‌انعقاد‌ی خون کمتر از حد‌ معمول است. این وضعیت باعث می‌شود‌ سیستم انعقاد‌ی بیش از حد‌ فعال باشد‌. اگر طی بارد‌اری لخته پشت جفت تشکیل شود‌، می‌تواند‌ موجب کوچک ماند‌ن جنین، فشار خون بارد‌اری و حتی سقط و مرگ د‌اخل رحمی جنین شود‌.
اگر این تشخیص مطرح شود (معمولاً در موارد سقط مکرر)، پزشک آزمایش‌های لازم را درخواست می‌کند و در صورت تأیید این بیماری، داروهای مانند هپارین، سلگزان (آنوکساپارین) یا آسپرین تجویز می‌کند.

مصرف قرص آهن حتی در خانم‌های بارداری که مبتلا به کم‌خونی نیستند، از هفته شانزدهم بارداری به بعد ضروری است. زیرا در کل دوران بارداری بدن نیاز به هزار میلی‌گرم آهن دارد و تنها تعداد اندکی از خانم‌ها ذخایر آهن و یا مصرف آهن غذایی کافی برای تأمین این میزان از آهن را دارند. دوز مکمل مصرفی در روز بسته به نظر پزشک، بر اساس میزان هموگلوبین موجود در آزمایش خون و شرایط فردی هر مادر باردار، متفاوت است.

عکس رنگی یک روش تشخیصی در ناباروری است و جالب اینکه بعد از انجام آن، حدود ۲۵ درصد شانس بارداری افزایش می‌یابد. در این روش نوعی ماده حاجب به داخل رحم تزریق می‌شود و با استفاده از اشعه X از رحم و لوله‌ها عکس‌برداری می‌شود. بهترین زمان برای انجام عکس رنگی رحم یا هیستروسالپنگوگرافی، بلافاصله بعد از اتمام قاعدگی است که از عدم بارداری مطمئن باشیم. ولی با توجه به اینکه میزان اشعه‌ای که به بدن می‌رسد، کم است، اشعه یا ماده حاجب هیچکدام آسیبی به تخمک‌ها وارد نمی‌کنند و در صورتی که بعد از انجام عکس رنگی، در همان سیکل بارداری اتفاق بیفتد، عارضه‌ای برای جنین ندارد.

فیبروم یا میوم ساب سروزال فیبرومی است که  بیرون از رحم، داخل حفره شکم یا حفره لگن رشد می‌کند و می‌تواند اندازه‌های مختلفی، از خیلی کوچک تا خیلی بزرگ، داشته باشد. از آنجا که این دسته از فیبرو‌م‌ها داخل حفره لگن رشد می‌کنند، ممکن است پیش از بزرگ شدن هیچ علامتی نداشته باشند و فقط هنگامی که اندازه آنها بیش از حد بزرگ شود و باعث فشار به مجاری ادراری، مثانه یا روده شوند، علائمی مثل نفخ، یبوست یا تکرر ادرار ایجاد کنند. در صورت بروز چنین علائمی ممکن است پزشک جراحی لاپاراسکوپی برای برداشتن فیبروم را پیشنهاد کند.

علت شکل‌گیری فیبروم‌ یا میوم در رحم به طور دقیق روشن نیست، اما پژوهش‌ها نقش عامل وراثت را در بروز فیبروم رحمی تأیید کرده‌اند. یعنی وجود برخی اختلالات کروموزومی و ژنتیکی در مادر مبتلا به فیبروم، باعث می‌شود فرزند او نیز مبتلا شود. همچنین، با افزایش سن، به‌ویژه در سنین بالای ۳۵ سال، احتمال بروز فیبروم‌های رحمی افزایش می‌یابد.

هماتوم به جمع شدن موضعی خون یا  لخته شدن خون در بیرون رگ‌های خونی، یعنی در بافت‌ها و اندام‌ها گفته می‌شود.
هماتوم جفتی جمع شدن خون بین غشای جفت و رحم است که معمولاً در مراحل اولیه بارداری بروز می‌کند. هماتوم جفتی را می‌توان با استفاده از سونوگرافی تشخیص داد. عوارض هماتوم جفتی به اندازۀ هماتوم، سن مادر و سن جنین بستگی دارد. اگر هماتوم کوچک یا متوسط باشد، اغلب خود به خود از بین می‌رود. در واقع لخته خون جذب بدن می‌شود یا از طریق خونریزی خارج می‌شود.
اما اگر هماتوم بزرگ باشد و یا جذب، دفع یا درمان نشود، ممکن است بخشی از جفت را از پوشش داخلی رحم جدا کند یا آن را از بین ببرد و در نتیجه باعث سقط جنین شود.

نیکوتین (مادۀ اعتیادآور در سیگار)، مونوکسید کربن و بسیاری از سموم دیگر که خانم باردار از طریق کشیدن سیگار وارد جریان خون خود می‌کند به‌طور مستقیم به جنین‌ می‌رسد. سیگار کشیدن در دوران بارداری مقدار اکسیژن موجود در خون مادر و جنین در حال رشد را کاهش می‌دهد، باعث افزایش تعداد ضربان قلب جنین می‌شود، احتمال سقط، مرگ جنین، زایمان زودرس و تولد نوزاد با وزن کم و ناهنجاری‌های مادرزادی ،به‌ویژه در لب و دهان را افزایش می‌دهد. همچنین سیگار کشیدن در طول و بعد از بارداری خطر ابتلا به مشکلات تنفسی و سندرم مرگ ناگهانی نوزادان را افزایش می‌دهد.

میکرواینجکشن یا ICSI یک روش درمان ناباروری است که در آن برای تشکیل جنین، یک اسپرم به‌طور مستقیم به داخل تخمک زن تزریق می‌شود. پیش از ابداع روش ICSI، از این روش استفاده می‌شد که اسپرم‌های زیادی درون یک ظرف و محیط کشت مخصوص (Petridish) در اطراف یک تخمک قرار داده می‌شد تا یکی از اسپرم‌ها به درون تخمک نفوذ کند، آن را بارور سازد و یک رویان تولید شود ( مشابه همان روندی که برای بارداری درون بدن زن به‌طور طبیعی اتفاق می‌افتد.). از این روش که به IVF مشهور است، در مواردی که اسپرم دارای تعداد، تحرک و کیفیت لازم باشد، همچنان استفاده می‌شود. اما اگر تعداد اسپرم کافی نباشد یا کیفیت آن پایین باشد، این روش کارآمد نیست و از روش میکرواینجکشن استفاده می‌شود. با استفاده از روش میکرواینجکشن، جنین‌شناس می‌تواند بهترین اسپرم (دارای بهترین شکل و سریع‌ترین حرکت) را انتخاب کند و با یک سوزن به درون تخمک تزریق کند. در این صورت شانس باروری و تشکیل جنین مناسب برای انتقال به رحم خانم در بیشترین میزان ممکن خواهد بود.

به‌طور خلاصه، یکی از علل مهم ناباروری نبودِ تخمک یا اسپرم مناسب یا هر دو برای باروری است؛ یعنی پس از بررسی‌های مختلف مشخص می‌شود خانم به دلایل مختلف، مثلاً یائسگی زودرس یا اختلالات کروموزومی، تخمک مناسب برای تشکیل جنین ندارد و درمان‌های دیگر برایش بی‌نتیجه است. در این موارد ما می‌توانیم از تخمک خانم دیگری برای تشکیل جنین استفاده کنیم.
یا آقا دچار اختلالات اسپرم است، یعنی به دلایلی مثل واریکوسل شدید یا آسیب به بیضه اسپرم مناسب برای بارور کردن تخمک ندارد. در این موارد هم به دلیل ممنوعیت شرعی اهدای اسپرم، از جنین اهدایی استفاده می‌کنیم. همچنین، مواردی هست که زوجین مشکل ناباروری ندارند، یعنی ممکن است به صورت طبیعی هم بتوانند بچه‌دار شوند، اما خطر انتقال بیماری‌های ژنتیکی به جنین وجود دارد. در این موارد هم استفاده از جنین اهدایی روشی است که با استفاده از آن می‌توان از تولد یک نوزاد مبتلا به بیماری یا ناهنجاری شدید ژنتیکی جلوگیری کرد.

منظور از  نارسایی زودرس تخمدان اختلال در عملکرد تخمدان‌ها پیش از سن ۴۰ سالگی است. اگرچه گاهی نارسایی زودرس تخمدان را یائسگی زودرس می‌نامند، اما با یائسگی تفاوت دارد، زیرا در روند طبیعی افزایش سن اتفاق نمی‌افتد.
همچنین، خانم‌های یائسه توان باروری خود را از دست می‌دهند و نمی‌توانند باردار شوند، اما خانم‌های مبتلا به نارسایی زودرس، همچنان احتمال باردار شدن به صورت طبیعی (هرچند اندک) را دارند. به علاوه، خانم‌های یائسه دیگر پریود نمی‌شوند، اما خانم‌های مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان ممکن است همچنان پریود شوند، البته معمولاً دوره‌های قاعدگی‌شان نامنظم است. گفتنی است برخی علائم، مانند گرگرفتگی‌ها و خشکی واژن بین این دو عارضه مشترک است و در هر دو، به دلیل کاهش سطح استروژن، خطر ابتلا به پوکی استخوان و بیماری‌های قلبی و عروقی افزایش می‌یابد.

آمپول منوتروپین برای تحریک رشد فولیکول و تخمک‌گذاری استفاده می‌شود. این آمپول حاوی هورمون‌های FSH و LH است که نقش کلیدی در بلوغ فولیکول و تخمک‌گذاری دارند. از این دارو برای خانم‌هایی که اختلال عملکرد تخمدان‌، مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دارند، استفاده می‌شود. همچنین، از منوتروپین برای تحریک تخمک‌گذاری و دستیابی به تعداد بیشتر تخمک در سیکل درمان ناباروری به روش آی وی اف یا میکرواینجکشن نیز استفاده می‌شود.

خانم‌هایی که دخانیات مصرف می‌کنند، در معرض خطر ناباروری، سقط جنین در بارداری اول و دوم، بارداری خارج از رحم و سقط خودبه‌خودی قرار دارند. سیگار کشیدن و قلیان کشیدن در دوران بارداری، خطر زایمان پیش از موعد، جداشدن ناگهانی جفت و جفت سرراهی را افزایش می‌دهد. همچنین، احتمال تولد نوزادان کم‌وزن در میان مادران سیگاری بیشتر است. کم‌وزنی نوزادان خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها و مرگ‌ومیر آنها را در دوره نوزادی تا یک ماه اول پس از تولد افزایش می‌دهد. افزون بر آن، نوزادان مادران سیگاری با خطر اختلالات رشد  مواجه‌اند. بیشترین آمار مرده‌زایی نیز متعلق به زنان سیگاری است. البته قرار گرفتن در معرض دود سیگار و قلیان هم همۀ این عوارض را به دنبال خواهد داشت.

شایع‌ترین علت آزواسپرمی غیرانسدادی مشکلات و تنبلی بیضه‌هاست که درمان ندارد و تنها راه درمان ممکن، برداشتن اسپرم از بیضه از طریق جراحی و انجام عمل میکرواینجکشن است. در برخی موارد واریکوسل علت آن است که با جراحی واریکوسل تا حدی مشکل برطرف می‌شود. در موارد اندکی نیز، آزواسپرمی غیرانسدادی ناشی از اختلالات هورمونی است که با درمان هورمونی برطرف می‌شود.

اختلالات اسپرم، همانند اختلالات مربوط به دیگر اعضای بدن، باید درمان علتی شود، یعنی ابتدا علت آن مشخص شود و سپس، بر اساس علت، درمان صورت گیرد. مثلاً اگر اختلالات اسپرم ناشی از اختلالات هورمونی باشد، هورمون‌درمانی تجویز می‌شود. اگر ناشی از عفونت باشد، آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود. در بسیاری از موارد، استفاده از مکمل‌های آنتی‌اکسیدان، ویتامین‌ها و مواد معدنی یا مواد مغذی آلی (مانند روی) تا حدی باعث رفع اختلالات اسپرم می‌شود.

د‌ر برخی افراد‌، احتمال ایجاد‌ لخته خون بیشتر از د‌یگران است. د‌ر این بیماری ژنتیکی که ترومبوفیلی نام د‌ارد‌، عملکرد بعضی از فاکتورهای ضد‌انعقاد‌ی خون کمتر از حد‌ معمول است. این وضعیت باعث می‌شود‌ سیستم انعقاد‌ی بیش از حد‌ فعال باشد‌. اگر طی بارد‌اری لخته پشت جفت تشکیل شود‌، می‌تواند‌ موجب کوچک ماند‌ن جنین، فشار خون بارد‌اری و حتی سقط و مرگ د‌اخل رحمی جنین شود‌.
اگر این تشخیص مطرح شود (معمولاً در موارد سقط مکرر)، پزشک آزمایش‌های لازم را درخواست می‌کند و در صورت تأیید این بیماری، داروهای مانند هپارین، سلگزان (آنوکساپارین) یا آسپرین تجویز می‌کند.

برای بررسی علت‌ ناباروری مردان، نخستین گام انجام آزمایش آنالیز مایع منی یا اسپرموگرام است. با این آزمایش، وضعیت تعداد، شکل و تحرک اسپرم و همچنین، دیگر فاکتورهای مؤثر در باروری در نمونۀ مایع منی بررسی می‌شود.
گام بعدی، انجام آزمایش خون برای بررسی سطوح هورمون‌های مؤثر در باروری، مانند تستوسترون است. برای بررسی وضعیت بیضه‌ها و وجود واریکوسل نیز از روش سونوگرافى بيضه‌ها استفاده می‌شود. براى بررسى انسداد نسبى يا كامل مجراى اسپرم‌بر، یعنی مسیر تخليه‌كنندۀ اسپرم، از سونوگرافی ترانس‌رکتال (سونوگرافی از راه مقعد) استفاده می‌شود.
برای ارزیابی عروق بیضه‌ها یا تشخیص دقیق و قطعی واریکوسل و گرید آن، ممکن است پزشک عکس رنگی از بیضه‌ها را درخواست کند.

مشکل تحرک اسپرم می‌تواند علل متفاوتی داشته باشد. مشکلات ژنتیکی می‌تواند یکی از این علل باشد. واریکوسل، یعنی گشاد شدن عروق بیضه، می‌تواند تحرک اسپرم را دچار اختلال کند. آتروفی بیضه، یعنی تحلیل رفتن و کوچک شدن بیضه، نیز می‌تواند باعث کاهش تحرک اسپرم شود. افزون بر اینها، آسیب و ضربه مکرر به ناحیه لگن هم ممکن است تحرک اسپرم را کاهش دهد. سبک زندگی نادرست هم می‌تواند در این زمینه بسیار مؤثر باشد؛ سیگار کشیدن، به‌ویژه بیش از ده نخ در روز، مصرف مداوم الکل، بی‌تحرکی و مصرف غذاهای ناسالم، می‌توانند باعث کاهش تحرک اسپرم شوند. همچنین عوامل شغلی و محیطی، مانند رانندگی‌های طولانی‌مدت، نقاشی ساختمان، نانوایی و دیگر مشاغلی که فرد در معرض حرارت بالا قرار دارد و کشاورزی یا دیگر مشاغلی که باعث قرار گرفتن در معرض سموم و آفت‌کش‌ها می‌شود، می‌توانند تحرک اسپرم را کم کنند.

یکی از راه‌ها، برای اینکه بدانید آیا ذخیره تخمدان شما، مطابق با سن شماست یا نه، آزمایش اندازه‌گیری سطح AMH در خون است. بالا بودن AMH یا هورمون آنتی‌‌مولرین در خون نشان‌دهنده بالا بودن تعداد فولیکول‌هاست و هر چه سطح این هورمون پایین‌تر باشد، یعنی ذخیره تخمدان کمتر است. البته وقتی خانمی به سن یائسگی نزدیک می‌شود، به‌طور طبیعی سطح این هورمون و ذخیره تخمدان کاهش می‌یابد، اما اگر سطح این هورمون در سنین باروری پایین باشد، نشان‌دهنده یائسگی زودرس است.
البته، در خانم‌های مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌ کیستیک هم سطح این هورمون، به دلیل وجود فولیکول‌های متعدد در تخمدان‌ها، بالا می‌رود، اما به معنی افزایش شانس بارداری نیست.

• واریکوسل گشاد شدن سیاهرگ‌هایی است که خون را از بیضه‌ها خارج می‌کنند، بیماری‌ای همانند بیماری واریس در پاها.

برای اینکه بیضه‌ها بتوانند به‌خوبی اسپرم تولید کنند، درجۀ حرارت آنها باید نیم درجه کمتر از حرارت نرمال بدن باشد. وقتی سیاهرگ‌های اطراف بیضه گشاد شوند، حرارت بیضه‌ها افزایش می‌یابد و این بالا رفتن حرارت ممکن است به فرایند تولید اسپرم آسیب بزند. به همین دلیل، واریکوسل یکی از علل اصلی ناباروری آقایان است‌.  اگر واریکوسل شدید باشد یا نتایج آزمایش اسپرم (آنالیز مایع منی) کاهش تعداد، تحرک و کیفیت اسپرم را نشان دهد، جراحی می‌‌تواند کمک‌کننده باشد.

علائم واریکوسل عبارتند از:

• احساس درد مبهم در بیضه‌ها
• احساس کشیدگی یا سنگینی در بیضه‌ها
• رگ‌های متورم و گشادشده در داخل کیسۀ بیضه (احساس اینکه کیسۀ بیضه پر از کرم خاکی است.)
• کوچک شدن بیضه

این سندرم می‌تواند علائم خفیف و متوسط یا شدید داشته باشد. اگر علائم خفیف باشند، معمولاً پس از حدود یک هفته از بین می‌روند.
اما اگر خانمی بعد از مصرف داروهای تحریک تخمک‌گذاری باردار شود، علائم سندرم شدیدتر می‌شوند و ممکن است چند روز تا چند هفته ادامه یابند. علائم سندرم تحریک بیش از حد تخمدان را می‌توان در دو گروه علائم خفیف و متوسط و علائم شدید دسته‌بندی کرد:
علائم خفیف و متوسط:

• درد در تخمدان‌ها
• درد شکمی که کم و زیاد می‌شود.
• نفخ شکم
• تهوع و استفراغ
• افزایش سریع وزن (مثلاً ۲ تا ۳ کیلوگرم در یک روز و بیشتر)

علائم شدید:

• درد شدید شکم
• استفراغ شدید و مداوم
• کم شدن و تیره شدن ادرار
• بزرگ شدن و سفت شدن شکم
• تنگی نفس
• سرگیجه
• درد در پاها به دلیل لخته شدن خون

اگر در دورۀ مصرف داروهای تحریک تخمک‌گذاری این علائم را داشتید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. اگر هر یک از علائم شدید را داشتید، به‌ویژه نفس‌تنگی و درد در پاها، حتماً به‌صورت اورژانسی به بیمارستان مراجعه کنید.

نیازهای تغذیه‌ای یک خانم پس از آی وی اف (انتقال جنین) و آی یو آی  افزایش پیدا نمی‌کند.  مصرف مواد غذایی مختلف در حد اعتدال، مانع از بارداری نمی‌شود و در واقع، استفاده از همۀ خوراکی‌ها و مواد غذایی طبیعی به مقدار متعادل مجاز است. توصیه می‌شود در این دوره زیاد از دمنوش‌ها و عرقیجات گیاهی استفاده نشود. بهتر است از ۲ تا ۳ ماه قبل از آی وی اف یا آی یو آی و اقدام به بارداری، خانم‌ها برای اصلاح رژیم غذایی خود به متخصص تغذیه مراجعه کنند و طبق الگوی تجویز شده برنامۀ غذایی خود را تنظیم کنند. مثلاً، اگر خانمی دچار یبوست است، حتماً باید این یبوست قبل از انتقال جنین و بارداری رفع شده باشد. یا اگر خانمی در معرض دیابت و در مرحلۀ پیش‌دیابت است، از ۲ تا ۳ ماه قبل باید برای کنترل و درمان آن اقدام کند. در مورد مواد غذایی مثل زعفران و جگر هم احتیاط در مصرف باید از زمان اقدام به بارداری، یا انتقال جنین یا آی یو آی آغاز شود، هرچند مصرف زعفران در حد کم اشکالی ندارد. گفته می‌شود بهتر است از کنجد استفاده نشود، اما مصرف یک قاشق روغن کنجد مشکلی ندارد. بنابراین نگرانی خاصی بابت مصرف ماده غذایی خاصی وجود ندارد. کلاً توصیه‌های تغذیه‌ای برای این دسته از خانم‌ها، همانند توصیه‌های غذایی به خانم‌های باردار است.

هرچه بافت واژن خشک‌تر  بشود، خاصیت اسیدی محیط واژن کاهش پیدا می‌کند. ترشحات واژن، علاوه بر اینکه باعث روان‌شدن و لغزندگی واژن می‌شود، خاصیت اسیدی لازم را برای محافظت در برابر عفونت‌ها در محیط واژن فراهم می‌کند.
هر ماده‌ای که میزان اسیدیتۀ واژن را کاهش دهد، آن را در برابر عفونت‌ها آسیب‌پذیر می‌کند. استفاده از دوش‌ واژینال و صابون‌ تند برای شست‌وشوی واژن، باعث خشکی و کاهش خاصیت اسیدی واژن می‌شود و خطر ابتلا به عفونت واژینال و عفونت ادراری را در خانم‌ها افزایش می‌دهد.

ماموگرافی یک رادیوگرافی ساده از پستان و روشی تشخیصی برای کشف زودهنگام سرطان‌ پستان است. ماموگرافی یک ابزار مهم غربالگری سرطان پستان است، زیرا می‌تواند سرطان پستان را ۱۰ سال پیش از آن که قابل لمس شود، تشخیص دهد. زنان پس از ۴۰ سالگی، باید هر ۲ سال یک‌بار ماموگرافی انجام دهند. زنانی که در فامیل درجۀ یک آنها (یعنی مادر یا خواهر) سابقۀ ابتلا به سرطان پستان دارند، باید از ۳۵ سالگی، هر سال ماموگرافی انجام دهند. بهترین زمان انجام ماموگرافی هفتۀ نخست سیکل قاعدگی، یعنی دورۀ خونریزی پریود است. از آنجا که برای گرفتن تصویر خوب لازم است به پستان‌ها فشار وارد شود، ممکن است ماموگرافی برای برخی دردناک باشد، بنابراین، زمان پریود که پستان‌ها حساس نیستند، زمان مناسبی برای انجام ماموگرافی است. بهتر است که پیش از ماموگرافی دوش بگیرید و از اسپری یا رول ضدتعریق استفاده نکنید. فراموش نکنید که معاینه توسط جراح مهم‌ترین ابزار تشخیصی است و ماموگرافی نباید جای آن را بگیرد.